COVID-19 PANDEMİSİNİN KÜTÜPHANE KULLANIM ALIŞKANLIKLARINA ETKİSİ
- TKD Istanbul Subesi
- 31 Eki
- 12 dakikada okunur
Giriş
Kasım 2019’da Çin'in Wuhan kentinde ortaya çıkan ve kısa sürede küresel bir sağlık krizine
dönüşen COVID-19 pandemisi, dünya genelinde toplumsal yaşamın her alanını etkilemiştir.
Dünya Sağlık Örgütü'nün 11 Mart 2020'de pandemi ilan etmesiyle, ülkeler virüsün yayılımını
kontrol altına almak için çeşitli kısıtlamalar ve önlemler uygulamaya başlamıştır. Bu önlemler
arasında okulların ve üniversitelerin kapatılması, uzaktan eğitime geçiş, kamusal alanlarda
sosyal mesafe kurallarının uygulanması ve sokağa çıkma kısıtlamaları yer almıştır. Pandemi
süreci; eğitim, sağlık, ekonomi ve toplumsal yaşam gibi alanlarda belirgin etkiler yaratmış,
kurumlar ile bireyleri yeni koşullara uyum sağlamaya yöneltmiştir. Covid-19 pandemisi birçok
alanda olduğu gibi kültürel ve sosyal yaşam alanında da olumsuz etkilere neden olmuş
ve yaşanılan bu küresel salgın insan ilişkilerini de olumsuz etkilemiştir.
Özellikle kamuya açık bilgi merkezleri olan kütüphaneler, fiziksel kapanmalar ve sosyal mesafe kuralları nedeniyle sunulan hizmetlerde ciddi kısıtlamalarla karşı karşıya kalmıştır. Bu süreçte kullanıcıların kütüphanelere erişim alışkanlıklarında belirgin değişiklikler meydana gelirken, dijital bilgi hizmetlerine talep de önemli ölçüde artmıştır. Genellikle fiziksel olarak hizmet sunan kütüphaneler bu dönemde dijital ortama taşınmış ve uzaktan erişim ile kullanıcılara hizmet sağlamayı amaçlamıştır. Hızlı bir şekilde yaşanılan değişimlere uyum sağlamaya çalışırken teknik altyapıda oluşan sorunlar, kullanıcıların internet ortamında zorluklar yaşamasına yol açmıştır. Kütüphaneler, bu süreçte fiziki hizmetlerini kısıtlamak zorunda kalmış; kullanıcı etkileşimi büyük ölçüde dijital platformlar aracılığıyla sürdürülmüştür.
Kütüphanelerin sunduğu hizmetlerden biri de sosyalleşme ve ortam değişikliği sağlayarak
çalışılan süreçte kullanıcılara verimli bir ortam yaratmaktır. Covid-19 bu hizmeti bir süreliğine
aksatsa da kapanma süreçlerinden sonra kütüphane binaları sosyalleşmeye veya
kütüphanelerden yararlanan kullanıcılara bireysel şekilde rahat, kullanışlı ve işlevsel ortamlar
sunmaya daha fazla öncelik vererek hitap ettiği kesimi arttırmış ve her yaştan kullanıcıya
ulaşmıştır.
Pandemi, kütüphanelerin hizmet türlerini, koleksiyon kullanımını ve kullanıcı alışkanlıklarını
önemli ölçüde değiştirmiştir. Bu bağlamda, COVID-19’un kütüphane hizmetleri üzerindeki
etkisinin değerlendirilmesi hem mevcut durumun analiz edilmesi hem de gelecekte
yaşanabilecek benzer krizlerde alınabilecek önlemlerin belirlenmesi açısından önem teşkil
etmektedir. Bu çalışma, pandemi sürecinde Türkiye'deki üniversite ve halk kütüphanelerinin
kullanım alışkanlıkları üzerinde yaşanan değişimleri ve kütüphanelerin bu sürece nasıl uyum
sağladığını incelemeyi amaçlamaktadır.
1. Literatür Taraması
Bu makale, literatürden sağlanan kaynaklar temelinde, COVID-19 pandemisinin özellikle
Türkiye'deki üniversite ve halk kütüphanelerinin kullanım alışkanlıkları üzerindeki etkilerini
incelemeyi amaçlamaktadır.
“Uluslararası literatürde Covid-19 pandemisinden etkilenen eğitim ve eğitim alanına destek
veren pek çok alanda çok fazla yayın yapıldığı bilinmektedir. Ancak eğitim ve öğretime direkt
destek veren kütüphanecilik ve bilgi bilimi alanında ulusal literatürde yayın sayısının yok
denecek kadar az olduğu dikkat çekmektedir.’’ (Köksal, 2023, s.7).
Covid-19 pandemisi, kütüphane hizmetlerinde dijitalleşme sürecini hızlandırarak; kullanıcı
alışkanlıkları ve personel deneyimlerinde önemli değişikliklere neden olmuştur. Çalışmalar,
kütüphanelerin fiziksel ortamdan çevrim içi hizmetlere geçiş sürecinde karşılaştıkları zorlukları
ve bu süreçteki değişimleri incelemiştir.
“Salgın etkisinin artış hızıyla paralel olarak tüm dünyada kütüphaneler sınırlı hizmet vermeye
başlamış ve salgının etkisinin artması ile beraber alınan kapanma kararları sonrası kütüphaneler de bir süre için tamamen kullanıcı hizmetlerine kapatılmış ve sadece online olarak kullanıcıhizmetlerini sürdürmeye başlamışlardır.” (Bezirci, 2024, s.135).
Pandemi, halihazırda başlamış olan dijital dönüşümü hızlandırmış ve kütüphanelerin dijital
koleksiyonlarını genişletmesine olanak sağlamıştır. Özellikle sosyal mesafe ve karantina
uygulamaları nedeniyle kütüphanelerin fiziksel hizmetleri büyük oranda durdurulup dijital
ortama taşınması zorunlu hale gelmiştir. Pek çok çalışmada, kütüphanelerin bu süreçte dijital
koleksiyonlara yöneldiği, çevrim içi hizmetlerin artırıldığı ve kullanıcılarla etkileşimde yeni
yollar denendiği belirtilmiştir. Üniversite kütüphaneleri, pandemi sürecine genellikle halk
kütüphanelerine göre daha hazırlıklı yakalanmıştır. Mevcut uzaktan erişim altyapıları (VPN,
Vetis vb.), elektronik kaynak abonelikleri ve dijital hizmet deneyimleri sayesinde kesintisiz
hizmet sunmaya devam etmişlerdir. Bu gelişmelere bağlı olarak yeni nesil kütüphaneler, fiziksel sınırlarının dışına çıkarak koleksiyonları zaman ve mekân sınırlaması olmaksızın
araştırmacılara ulaştırmayı hedeflemektedir. Bu durum elektronik kütüphane, sanal kütüphane, dijital kütüphane, çevrimiçi kütüphane ve karma kütüphane gibi kavramları ortaya çıkarmıştır. Bu doğrultuda, literatürde Covid-19’un kütüphane hizmetleri, kullanıcı deneyimi, personel uyumu ve dijitalleşme kapsamında çok boyutlu etkiler yarattığı görülmektedir.
2. Yöntem
Bu çalışma, Covid-19 pandemisinin kütüphane kullanıcılarının alışkanlıkları üzerindeki
etkilerini; pandemi öncesi, pandemi sırası ve sonrasını kapsayacak şekilde ele almıştır. Veri
toplamak amacıyla nicel araştırma yöntemi kullanılmıştır.
Veri toplama aracı olarak elektronik ortamda hazırlanmış bir anket formu kullanılmıştır. Anket,
Google Forms aracılığıyla oluşturulmuş ve Türkiye genelinde çeşitli üniversite ve halk
kütüphanelerinde çalışan personele/öğrencilere, üniversite topluluklarına ve diğer kütüphane
kullanıcılarına sosyal medya üzerinden ulaştırılmıştır. Anket formu, katılımcıların Covid-19
sürecindeki kütüphane kullanım alışkanlıklarını, dijital hizmetlere yönelik tutumlarını ve
karşılaştıkları sorunları ölçmeye yönelik sorulardan oluşmaktadır. Araştırmanın örneklemini,
2025 yılı içerisinde, anketi gönüllü olarak dolduran toplam 235 kişi oluşturmaktadır.
Katılımcılar, Türkiye'nin farklı illerinden, farklı yaş gruplarından ve farklı eğitim düzeylerine
sahip bireylerden oluşmaktadır. Veri analizinde betimsel istatistikler kullanılmış; elde edilen
veriler Excel ve yapay zekadan yardım alınarak değerlendirilmiştir. Araştırma kapsamında tüm
katılımcıların kimlik bilgileri gizli tutulmuş ve etik kurallara dikkat edilmiştir.
Verilerin normallik dağılımını test etmek amacıyla Shapiro-Wilk testi uygulanmıştır. Pandemi
öncesi kitap okuma sıklığı verisi üzerinde yapılan bu test sonucu p-değeri 0.000 olarak
bulunmuştur (W = 0.898, p < 0.05). Bu durum, verilerin normal dağılım göstermediğini ortaya
koymuştur. Bu nedenle parametrik olmayan testler tercih edilmiştir. Bu kapsamda, Pandemi
öncesi, sırası ve sonrası dönemlerdeki kütüphane kullanım sıklıklarının karşılaştırılmasında
Friedman Testi, Kitap okuma sıklığındaki değişimi değerlendirmek için Wilcoxon işaretli sıra
testi, Cinsiyet ile kütüphane kullanım amacı arasındaki ilişkiyi ölçmek için ise Ki-Kare Testi
kullanılmıştır.
3. Bulgular
Bu araştırma anket yöntemiyle elde edilen veriler doğrultusunda, katılımcıların cinsiyet, eğitim düzeyi ve kitap okuma alışkanlıkları gibi demografik özelliklerine ek olarak, pandemiden önce ve sonra kütüphane kullanım amaçlarında değişiklikler gözlemlenmiş ve tablo, şekiller halinde ele alınmıştır.
Anketimize toplam 235 kişi katılmış olup, katılımcıların büyük çoğunluğunu kadınlar
oluşturmaktadır (%83,4). (Tablo 1; Şekil 1).
Katılımcıların büyük çoğunluğu 18-23 yaş aralığında olup, %83,8’i üniversite düzeyinde eğitim
görmektedir (Tablo 2; Şekil 2)
3.1 Friedman Testi
Pandemi öncesi, sırası ve sonrası dönemlerde kütüphane kullanım sıklıklarının
karşılaştırılması için Friedman testi uygulanmıştır. Elde edilen sonuçlar, χ2(2) = 274.37, p <
.001 şeklinde olup, dönemler arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark olduğunu
göstermektedir.
Test istatistiği: 274.366
P-değeri: 2.644e-60
Bu analiz sonucu, katılımcıların kütüphane kullanım sıklıklarının pandemi sürecinden önemli
ölçüde etkilendiğini ortaya koymaktadır. Özellikle pandemi sırasında kütüphane kullanım
sıklığında belirgin bir azalma görülmüş, Pandemi sonrasında ise kullanım oranlarında yeniden
artış gözlemlenmiş olsa da eski düzene ulaşmakta sorun yaşandığı anlaşılmaktadır.
Araştırma sonuçlarına göre, Covid-19 pandemi öncesinde kütüphane kullanım sıklığı %4,3 ile
%12,8 arasındayken, pandemi sırasında bu oran %3,8 ile %5,5 arasına düşmüştür. Pandemi
sonrasında ise bu oranlar artış göstererek %21,3 ile %36,6 seviyelerine
çıkmıştır(Tablo 3; Şekil 3).
Anket sonuçlarına göre, COVID-19 pandemisi öncesinde kütüphane personeline erişim oranı;
%16,6 ile %36,2 arasında değişmekteyken, pandemi sırasında bu oran %6,8 ile %14,9
seviyelerine düşmüştür. Pandemi döneminde kütüphane web sitelerinde donma, çökme ve
kaynaklara erişim sorunlarında artış yaşanmış ve bu kullanıcıların kütüphane personeline
ulaşımında da ciddi aksaklıklar meydana getirmiştir.
Pandemi öncesinde kütüphane kaynaklarını fiziksel ortamda kullanım oranı %80,4, çevrim
içi/online olarak kullanım oranı ise %30,6 olarak belirlenmiştir. Bu oran pandemi sonrasında
fiziksel ortamın daha az kullanılmaya başlanmasıyla birlikte fiziksel ortam kullanım oranı
%65,5’e düşmüş, çevrim içi/online ortamın kullanım oranı ise %56,6’ya çıkmıştır. Bu durum
bize dijital hizmetlerin gün geçtikçe kalıcı hale gelmeye başladığını işaret eder. Anket sonuçlarıve literatür taraması da bu bulguları desteklemekte ve pandemiyle birlikte dijital
koleksiyonların kullanımında artış gözlemlendiğini ortaya koymaktadır.
3.2 Ki-Kare Testi
Cinsiyet ile pandemi öncesi kütüphane kullanım amacı arasındaki ilişkiyi değerlendirmek
amacıyla Ki-kare testi yapılmıştır. Bu test sonucunda χ2 = 13.68 ve p = .397 olarak bulunmuştur.
Bu sonuç, değişkenler arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki olmadığını göstermektedir.
Test istatistiği: 13.677
P-değeri: 0.397
Bu sonuç, kadın ve erkek katılımcıların kütüphane kullanım amaçlarında anlamlı farklılık
göstermediğini ortaya koymaktadır. Buna göre kütüphanelerin cinsiyetten bağımsız olarak tüm kullanıcılar için erişilebilir ve işlevsel bir alan sunduğu söylenebilir.
Pandemi süreci, bireylerin kütüphaneleri kullanım amaçlarında belirgin değişikliklere yol
açmıştır. Katılımcıların pandemi öncesi ve sonrası kütüphane kullanım amaçları
karşılaştırıldığında, özellikle ders çalışmak, araştırma yapmak, kitap okumak, internet ve
bilgisayardan faydalanmak ve sosyalleşmek için kütüphaneleri tercih etme oranlarında
farklılıklar gözlemlenmiştir. Kütüphanelerin pandemi öncesi; araştırma yapmak, internet
kullanımı ve sosyalleşme amaçlı kullanım oranları düşükken, pandemi sonrasında bu
amaçların kullanımında artış görülmüştür. (Tablo 4; Tablo 5)
3.3 Normallik Testi (Shapiro-Wilk)
Pandemi öncesi kitap okuma sıklığı verisinin normal dağılıma uygunluğunu test etmek
amacıyla Shapiro-Wilk normallik testi uygulanmıştır. Analiz sonucunda elde edilen istatistiksel
değer W = 0.898 ve p < .001 olup, bu sonuç verilerin normal dağılım göstermediğini ortaya
koymuştur.
Test istatistiği: 0.898
P-değeri: 1.462e-11
Bu sonuç, pandemi öncesi kitap okuma sıklığına ilişkin verilerin normal dağılım varsayımını
karşılamadığını göstermektedir. Sonuç olarak, veriler normal dağılmadığı için parametrik
testler yerine non-parametrik testler kullanılmıştır. Dolayısıyla bu çalışmada kitap okuma
sıklığına ilişkin karşılaştırmalarda Wilcoxon testi kullanılmıştır.
Katılımcıların %40,9’u pandemi sonrasında kitap okuma sıklığında herhangi bir değişiklik
olmadığını belirtirken, %29,8’i kitap okuma sıklığının arttığını, %29,4’ü ise azaldığını ifade
etmiştir. Bu veriler, pandemi sürecinin kitap okuma davranışlarını farklı şekillerde etkilediğini
göstermektedir. (Tablo 6; Tablo 7)
3.4 Wilcoxon Testi
Pandemi öncesi ve sonrası kitap okuma sıklığı değişimini ölçmek için Wilcoxon işaretli sıra
testi uygulanmıştır. Bu analiz, pandemi sonrası kitap okuma alışkanlıklarında anlamlı bir
değişim olup olmadığını belirlemek amacıyla yapılmıştır.
Wilcoxon testi sonuçları, kitap okuma sıklığı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark
olmadığını göstermektedir (Z = 4830.0, p = 0.932). Bu sonuç, katılımcıların pandemi sürecinde kitap okuma alışkanlıklarının genel olarak değişmediğine işaret etmektedir.
Test sonuçları, pandemi sürecinin kitap okuma alışkanlıklarında belirgin bir değişikliğe yol
açmadığını göstermektedir. Katılımcıların önemli bir kısmı pandemi sonrası dönemde kitap
okuma sıklıklarının değişmediğini belirtmiştir. Bu durum, bireylerin kriz dönemlerinde bilgi ve
kültürel faaliyetleri sürdürebilme çabasıyla kitap okuma alışkanlıklarını sabit tutma eğiliminde
olduklarını göstermektedir. Kullanıcıların temel amaçları değişmese de kaynaklara ulaşma
biçimleri kalıcı olarak dijitalleşme yönünde bir artış yaşanmıştır.
4. Tartışma
Elde edilen veriler, literatürdeki bulgularla örtüşmektedir. Pandemi, bilgiye erişim biçimlerinde kalıcı değişimlere zemin hazırlamıştır Pandemi, kütüphaneleri hızla dijitalleşmeye zorlamış, kullanıcıları da bu yeni hizmetlere uyum sağlamaya yönlendirmiştir. Kullanıcıların kütüphane kullanım alışkanlıklarının değişmesi, aynı zamanda bilgiye erişim anlayışlarında da değişiklik yaşandığını göstermektedir. Fiziksel mekândan uzaklaşılması, bilgiye her yerden ulaşılabilirliğin önemini artırmıştır. Ancak teknik altyapı eksiklikleri ve dijital ortama ulaşımda yaşanan zorluklar, bazı kullanıcılar için engel teşkil etmiştir.
Donanım, yazılım ve İnternet bağlantısı dahil olmak üzere teknoloji erişimi, başarılı bir uzaktan çalışma için kritik öneme sahiptir. Kurumsal ortamlarda, genellikle personelin işlerini yerine getirmesini destekleyen teknolojilere erişimin, organizasyonel olarak sağlanması ve kontrolü vardır. Uzaktan çalışma durumlarında -özellikle personelin evlerinden veya çalışmak için seçtikleri diğer ortamlarda çalıştığı durumlarda- kuruluş, İnternet bağlantısı, diğer teknolojilerin kullanılabilirliği ve kalite sorunu yaratan çalışma alanı koşulları üzerindeki kontrolü büyük ölçüde azaltmış olabilir. (Biçen Aras ve Çolaklar, 2015, akt. Biçen Aras, Bahar, Çelik ve Yarar, 2021, s.265).
COVID-19 pandemisi, kütüphanelerin sadece fiziksel mekânlar olmaktan çıkıp dijital bilgi
merkezlerine dönüşümünü hızlandırmıştır. Pandemi sürecinde kütüphanelerin dijital
kaynaklara yönelimi artırmaları, uzaktan erişim hizmetlerinin gelişmesine yol açarken; bu
durum aynı zamanda dijital ortamdaki farklılıkları daha belirgin hale gelmesine de neden
olmuştur. Özellikle kırsal bölgelerde yaşayan ya da teknolojik imkânlara erişimi sınırlı olan
kullanıcılar, dijital hizmetlerden yeterince yararlanamamıştır.
Bir diğer önemli tartışma konusu, kütüphanelerde çalışan personelin bu değişime ne kadar hazır olduğudur. Daha önce bu tarz bir olayın yaşanmamış olması sebebiyle birçok personel uzaktan çalışma, dijital platformlar üzerinden hizmet sağlama ve çevrimiçi kullanıcı etkileşimi gibi konularda yeterli deneyime sahip değildi. “Kütüphane personeli evden çalışıyordu ve 7/24 bağlantıda olmanın getirdiği bir aşırı yüklenme hissi vardı; yeni beklentileri ve sorumlulukları ele alan resmi bir çalışma politikası ise bulunmuyordu. Üniversite kütüphanelerinin personel üyeleri, birbirleriyle iletişim kurmak ve toplantılar ile atölye çalışmaları düzenlemek için Google Meet, WhatsApp, Zoom gibi platformları kullanıyorlardı.” (Obiano, 2021, s.11).
Bu durum, hizmet sunumunda bazı aksaklıklara yol açmakla birlikte, mesleki gelişim açısından
yeni öğrenme olanakları da sunmuştu.
Pandeminin kütüphaneler üzerindeki etkileri değerlendirildiğinde, bu sürecin aynı zamanda
yenilikçi hizmet modellerinin geliştirilmesine zemin hazırladığı görülmektedir. Örneğin, sanal
kitap kulüpleri, çevrimiçi eğitimler, dijital sergiler ve uzaktan danışma hizmetleri, pandemi
döneminde hayata geçirilmiş ve kullanıcılar tarafından olumlu karşılanmıştır. Bu hizmetlerin
kalıcı hale getirilmesi, kütüphaneleri olası krizlere daha dayanıklı hale gelmesini sağlayacaktır.
Bazı kullanıcıların dijital hizmetleri yetersiz bulması ise altyapı, teknik destek ve dijital eğitim
konularında kütüphanelerin gelişim alanları olduğuna işaret etmektedir. Bu nedenle sadece
hizmet sunumu değil, kullanıcı deneyimi ve dijital okuryazarlık da öncelikli hale gelmektedir.
Tüm bu veriler, gelecekte kütüphanelerin hem fiziksel hem dijital hizmetleri bir arada sunan
hibrit modellere yönelmeleri gerektiğini ortaya koymaktadır.
Sonuç ve Öneriler
Covid-19 pandemisi, kütüphane hizmetlerini işlevsel ve kurumsal düzeyde yeniden
tanımlamıştır. Fiziksel erişimin sınırlanmasıyla birlikte bilgi hizmetlerinin dijital ortama
kayması, kütüphaneleri teknolojik kapasite açısından hızlı bir dönüşüme zorlamış;
kullanıcıların bilgiye erişim alışkanlıklarında kalıcı izler bırakmıştır. Bu süreçte çevrim içi
hizmetlerin yaygınlaşması, kütüphane çalışanlarının dijital yetkinliklerini artırmasını ve
kullanıcı odaklı daha esnek modeller geliştirmesini beraberinde getirmiştir. Ancak bu
dönüşüm, yalnızca teknik bir adaptasyon süreci olarak değil, aynı zamanda toplumsal eşitsizliklerin bilgi alanına yansıması olarak da görülmelidir. Dijital ortamda farklılığa sahip olan bireyler, kütüphane hizmetlerinden yeteri kadar yararlanamamış; bilgiye erişimin sosyal bir hak olduğu gerçeği, daha belirgin bir hâl almıştır. Pandemi süreci, bilgiye erişimin sadece dijitalplatformların varlığıyla değil, bu platformlara eşit ve sürdürülebilir erişimle mümkün olduğunu bir kez daha göstermiştir.
Ayrıca, kütüphanelerin yalnızca bilgi sağlayan kurumlar değil; aynı zamanda sosyalleşme,
dayanışma ve öğrenme alanları olduğu gerçeği de bu dönemde daha fazla belirgin hale
gelmiştir. Özellikle halk kütüphaneleri gibi kamusal hizmet sağlayan yapıların amacı
pandemiyle birlikte daha da belirginleşmiş; kapsayıcılık ve dayanışma gibi değerler ön plana
çıkmıştır. Bu kurumlar toplum ile ilişkileri güçlendirerek kültürel devamlılık ve sosyal
bütünleşme açısından kritik bir rol oynamaya devam etmelidir.
Sonuç olarak, Covid-19 pandemisi, kütüphane kullanım alışkanlıklarında geçici bir değişimden ziyade yapısal bir dönüşüm ortaya çıkmıştır. Bu dönüşüm, kütüphanelerin dijitalleşme stratejilerini hızlandırırken, eş zamanlı olarak toplumsal adalet ve kültürel sürdürülebilirlik gibi yeni sorumluluk alanlarını da gündeme getirmiştir. Pandemi sonrası dönemde kütüphaneler, yalnızca değişime ayak uyduran değil; değişimi yönlendiren kurumsal yapılara dönüşebilirse, bilgi toplumunun geleceğinde çok daha etkin roller üstlenmeleri mümkündür. Bu süreç ile kapsayıcılık, kullanıcı odaklılığı, dijital vatandaşlık ve veri güvenliği gibi kavramların da hizmet planlamalarının merkezine alınması gerekmektedir.
Öneriler
Bu araştırma, COVID-19 pandemisinin kütüphane hizmetleri ve kullanıcı alışkanlıkları
üzerindeki etkilerini teorik verilerle ortaya koymuştur. Fiziksel kütüphane kullanımında
belirgin bir azalma gözlenirken, dijital hizmetlere yönelik bir artış yaşanmıştır. Bu durum,
dijitalleşmenin sadece bir alternatif değil, gelecekteki hizmet sistemlerinin temel bir parçası
olacağını göstermektedir.
Araştırma sonuçları doğrultusunda ortaya çıkan öneriler:
Kullanıcılar için öneriler;
Dijital Okuryazarlığınızı Geliştirin: Kullanıcıların dijital ortamda bilgiye erişim,
değerlendirme ve etik kullanma becerileri geliştirilmelidir. Kütüphaneler tarafından
düzenlenen online eğitimlere katılım sağlanmasına özen gösterilmelidir.
Uzaktan Hizmetlerin Aktif Kullanımı: Uzaktan erişim platformları ve sanal danışmanlık
hizmetleri kullanıcılar tarafından etkin şekilde kullanılmalıdır.
Geri Bildirim Verme: Kullanıcılar, kütüphane hizmetleri hakkında görüş ve önerilerini
düzenli olarak paylaşmalı, böylece hizmet kalitesi artırılmalıdır.
Temassız ödünç alma ve iade sistemlerinden faydalanılmalıdır. (Otomat makineleri, dış
mekân kitap iade kutuları vb.).
Kütüphaneler ve personeller için öneriler;
Kütüphanelerin sunduğu dijital kaynaklara yönelik farkındalığın artırılması,
kullanıcıların e-kitap, veri tabanı ve akademik arşiv gibi hizmetleri etkin biçimde
kullanabilmesi için rehberlik sağlanmalıdır. Özellikle uzaktan erişim olanaklarının nasıl
kullanılacağı konusunda kullanıcı eğitimleri düzenlenmelidir.
Pandemi nedeniyle ortaya çıkan yalnızlık ve motivasyon kaybı gibi psikososyal etkiler
göz önünde bulundurulduğunda, kullanıcıların sosyalleşebileceği çevrim içi topluluklar,
kitap kulüpleri ve dijital etkinlikler kütüphaneler aracılığıyla desteklenmelidir.
Kullanıcı Eğitim Programları: Dijital okuryazarlık, bilgi erişimi ve kaynak kullanımı
konularında düzenli eğitim ve bilgilendirme programları hazırlanmalıdır.
Geri Bildirim Mekanizmalarının Oluşturulması: Kütüphanelerin sunduğu hizmetlerin
etkinliğini artırmak ve kullanıcı memnuniyetini sağlamak için düzenli olarak kullanıcı
geri bildirimleri alınmalı ve bu geri bildirimler doğrultusunda hizmetler
iyileştirilmelidir.
Dijital koleksiyonlar zenginleştirilmeli, kullanıcıların değişen bilgi ihtiyaçlarını
karşılayabilmek için kütüphanelerin dijital koleksiyonlarının sürekli olarak
güncellenmesi ve çeşitlendirmesi gerekmektedir. Bu, farklı formatlardaki dijital
kaynakların yanı sıra açık erişimli kaynakların da entegrasyonunu kapsamalıdır.
Pandemi sonrası dönemde, kullanıcıların ihtiyaçlarına cevap verebilmek için fiziksel ve
dijital hizmetlerin birleştirildiği hibrit modeller geliştirilmelidir. Bu, çevrimiçi
danışmanlık, sanal etkinlikler, dijital kaynaklara uzaktan erişim imkanlarının bir arada
sunulmasını içerebilir. Kütüphaneler, diğer kurumlar ile iş birliği yaparak kaynaklarını
ve uzmanlıklarını birleştirebilir, böylece daha geniş kitlelere ulaşabilir ve daha kapsamlı
hizmetler sunabilirler.
Pandemi sonrası dönemde, kütüphane mekanları sadece kitap ödünç alma yerleri
olmanın ötesine geçerek, sosyal etkileşim, iş birliği, bireysel çalışma ve teknoloji
kullanımını destekleyen güvenli alanlar olarak yeniden tasarlanmalıdır. Dezavantajlı
grupların bilgiye erişimini artırmak için mobil kütüphane hizmetleri, ücretsiz internet
noktaları ve cihaz desteği gibi uygulamalar yaygınlaştırılmalıdır. Krizlere yönelik acil
eylem planları oluşturulmalı ve personel, süreçlere hazırlanmalıdır.
Bu önerilerin hayata geçirilmesi, kütüphanelerin gelecekteki zorluklara daha iyi
hazırlanmasına, kullanıcıların ihtiyaçlarına cevap vermesine ve bilgi çağında önemli bir rol
oynamaya devam etmesine katkı sağlayacaktır.
Gelecekte benzer krizlere karşı daha dirençli yapıların kurulması, bütüncül ve çok boyutlu bir
dönüşümle sağlanabilir. Pandemi sonrası dönemde kütüphaneler, sadece bilgi sağlayan
kurumlar olmaktan çıkarak; bilgiyi demokratikleştiren, bireyleri güçlendiren ve toplumun
dijital kültürle uyumunu destekleyen öncü kurumlar haline gelmelidir. Bu yönde yapılacak
olan her çalışma, bilgi toplumunun daha adil, kapsayıcı ve sürdürülebilir bir şekilde inşa
edilmesine katkı sağlayacaktır. Bu bağlamda uluslararası çalışmalar da incelenerek farklı
ülkelerdeki kütüphanelerin pandemi sürecinde uyguladığı dijital stratejiler karşılaştırılarak,
başarı gösteren örnekler ve iyi uygulama modelleri analiz edilerek ve karşılaştırma yapılarak
yerel politikaların uygulanmasında yol gösterici olabilir.
KAYNAKÇA
Açıkel, A., ve Esen, Ş. (2023). Covid-19 Pandemisinin İş Yükü Algısı ve Tükenmişlik Üzerindeki
Rolü: Bartın Üniversitesi Akademisyenler Üzerinde Bir Araştırma. Kastamonu Üniversitesi
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25(1), 271-297. https://doi.org/10.21180/iibfdkastamonu.1204504
Adetayo, Adebowale. (2023). Post Covid-19 pandemic and library users' education: Impact on examination and survey. The Journal of Academic Librarianship. 49.
10.1016/j.acalib.2023.102695.
Ameen, K. (2021), "COVID-19 pandemic and role of libraries", Library Management, Vol. 42 No. 4/5,pp. 302-304. https://doi.org/10.1108/LM-01-2021-0008
Bezirci, P. (2024). Pandemi sürecinin İstanbul kütüphanelerine etkisi. In Sosyal Bilimler SempozyumuBildirileri (B/SS49.2024.017.005). https://doi.org/10.26650/B/SS49.2024.017.005
Biçen Aras, B., Çelik, R., ve Yarar, İ. (2021). Krizler Fırsat Yaratır Mı? Covid-19 Sürecinde Akademik Kütüphaneler, Yenilenmiş Bir Vizyon: "MEF Üniversitesi Kütüphanesi". Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 6(2), 232-270.
Ćirić, J., and Ćirić, A. (2021). The Impact of the COVID-19 Pandemic on Digital Library Usage: A Public Library Case Study. Journal of Web Librarianship, 15(2), 53–68.
Çelik, R. (21 Ekim – 24 Ekim 2021). MEF Kütüphane’de Pandemi Süreci ve Sonrasında: Yeni
Normal”de Kütüphanelerin Rolü “Akademik Kütüphaneler Özelinde Bir Değerlendirme”. GİB21.
Çimen, E., Gürdal, G., Çuhadar, S., ve Akbaytürk Çanak, T. (2020). Yeni Koronavirüs (COVID-19) Sürecinde Türkiye’de Üniversite Kütüphaneleri. Bilgi Dünyası, 21(1), 167-203.
Gelecek İçin Bilgi Çalıştayı Yeni Normalde Bilgi İhtiyacı, Antalya.
Güneş, S., Akkaya, M. A., Polat, Ö., ve Alır Derbent, G. (2022). COVID-19 salgın döneminin halk kütüphanelerine etkisi: İzmir örneği. Türk Kütüphaneciliği, 36(4), 519–523.
Kartal, Zehra ve Konya, Ümit. (2024). COVID-19 Pandemi Sürecinin Üniversite Kütüphanelerinde Kullanıcı Hizmetlerine Etkisi: Devlet Üniversitesi Kütüphaneleri ve Vakıf üniversitesi Kütüphaneleri Açısından Bir Karşılaştırma. Bilgi ve Belge Araştırmaları Dergisi /1-33.10.26650/bba.2024.22.1480862.
Kaya, E. (2021). Kütüphane ve bilgi merkezlerinde elektronik ortamda verilen hizmetler ve teknoloji yönetimi. In (Ed.), *Bilgi Merkezlerinde Yönetim - 2* (Hiperyayın; 849 - Araştırma-İnceleme) (s.717-749). Hiperyayın. http://hdl.handle.net/11693/76739
Kosciejew, M. (2021), "Koronavirüs salgını, kütüphaneler ve bilgiler: COVID-19'a yönelik ilk
uluslararası yanıtların tematik analizi", Küresel Bilgi, Bellek ve İletişim , Cilt 70 No. 4/5, s. 304-
Nawaz, N. (2020). Artificial intelligence (AI) applications for library services and resources in
COVID-19 pandemic. Journal of Critical Reviews. https://doi.org/10.1007/s10479020-03635-3
Obiano, D. C. (2021). The impact of the COVID-19 pandemic on library users. Journal of Library Research and Practices, 5(1), 8–12. https://doi.org/10.22259/2637-5915.0501002
Pascalia, Amy & Dzogbede, Oliver & Akaba, Selorm & Asimah, Amy. (2021). Digital Library Usage during the Covid-19 Pandemic. 10.13140/RG.2.2.25245.64486.
Piorun, M., Raboin, R. F., Kilham, J., Meacham, M., & Okyere, V. (2021). Leading Through a Crisis: The Application of Servant Leadership During COVID-19. In B. Holland (Ed.), Handbook of Research on Library Response to the COVID-19 Pandemic (pp. 1-17). IGI Global Scientific Publishing. https://doi.org/10.4018/978-1-7998-6449-3.ch001
Rafiq, M., Batool, S. H., Ali, A., & Ullah, M. (2021). University libraries’ response to COVID-19
pandemic: A developing country perspective. The Journal of Academic Librarianship, 47.
Zareef, M., & Ahmad, P. (2021). The impact of COVID-19 on university library services: A systematic literature review. Library Philosophy and Practice, (6062), 1–13.
Yazarlar :
Berrin Sare Koç - Marmara Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi 4. Sınıf Öğrencisi
Elif Eroğlu - Marmara Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi 4. Sınıf Öğrencisi
Saliha Demirhan - Marmara Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi 4. Sınıf Öğrencisi
Zeynep Kaşıkcı - Marmara Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi 4. Sınıf Öğrencisi
Sude Naz Makas - Marmara Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi 4. Sınıf Öğrencisi
