KÜTÜPHANEDE P4C : ÇOCUKLARLA FELSEFE YÖNTEMİNİN KÜTÜPHANELERDE UYGULANMASINA YÖNELİK KÜTÜPHANECİLER İÇİN PRATİK FİKİRLER

Derya Odabaşı İstanbul Adalar Büyükada İlçe Halk Kütüphanesi

Bilginin hızla üretildiği ve tüketildiği dijital çağda kütüphaneler, yalnızca bilgiye erişim noktaları değil; aynı zamanda düşünme, tartışma ve anlam üretme mekânları haline gelmiştir. Bu dönüşüm, kütüphanecilerin çocuk ve gençlerle yürüttükleri etkinliklerde eleştirel, yaratıcı ve empatik düşünmeyi destekleyen yeni yaklaşımlara yönelmelerini gerekli kılmaktadır. Bu yazı, kütüphanecilere kütüphane ortamında Çocuklarla Felsefe (Philosophy for Children – P4C) uygulamalarını hayata geçirmelerini kolaylaştıracak pratik öneriler sunmayı amaçlamaktadır.

Günümüzde eğitim ve kültür alanlarında çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Bu yöntemlerden biri de Çocuklarla Felsefe (P4C) yaklaşımıdır. P4C üzerine çok sayıda eğitim programı düzenlenmekte ve bu alanda geniş bir literatür bulunmaktadır. Ancak mevcut kaynaklar incelendiğinde, tek bir uygulama modelinin öne çıkmadığı ve P4C’nin nasıl uygulanacağına dair çeşitli soruların ortaya çıktığı görülmektedir. 

P4C (Philosophy for Children- Çocuklarla Felsefe), çocukların eleştirel, yaratıcı ve işbirlikçi düşünme becerilerini geliştirmeyi amaçlayan bir eğitim yaklaşımıdır. P4C, çocukların felsefi sorular üzerine düşünmelerini, tartışmalarını ve sorgulamalarını teşvik eden bir yöntemdir. 1960’lı yıllarda, Amerikalı felsefe profesörü Matthew Lipman derslerinde öğrencilerinin akıl yürütme becerilerinin yetersiz olduğunu gördükten sonra, doğru düşünmeyi öğrenmek için üniversite sıralarının geç olduğunun farkına varır ve bu pedagojiyi geliştirirken, Sokratik Diyalog yöntemini temel alır. Bu yöntemde, başlangıçta karşımızdaki kişinin hiçbir şey bilmediği varsayılır ve ona sorular sorarak düşünmesi ve sorgulaması sağlanır.

Çocuklarla Felsefe (P4C) yaklaşımı, çocukların eleştirel, yaratıcı, işbirlikçi ve özenli düşünme becerilerini geliştirmeye odaklanan bir yöntemdir. Topluluk önünde sorgulama, açık uçlu sorular yöneltme ve aktif dinleme ile diyalog kültürü temel unsurlarını oluştururken, P4C’nin temel ilkeleri eleştirel, yaratıcı, işbirlikçi ve özenli düşünme olarak dört başlık altında incelenmektedir. Eleştirel düşünme, bireylerin sorgulayıcı ve mantıklı çıkarımlar yapmasını sağlar. Yaratıcı düşünme, olaylara farklı açılardan yaklaşarak yeni fikirler üretmeyi teşvik eder. İşbirlikçi düşünme, katılımcıların fikirlerini paylaşmalarına ve karşılıklı anlayış geliştirmelerine olanak tanır. Özenli düşünme ise bireylerin kendi düşüncelerine ve başkalarının görüşlerine duyarlı olmalarını destekler. 

Kütüphanede P4C (Felsefeyle Çocuklar) uygulaması yapabilmek için, felsefi sorgulama yapmaya uygun kaynaklara ihtiyaç duyulmaktadır. Çocuk kitapları, özellikle resimli çocuk kitapları, bu bağlamda en önemli araç olarak öne çıkmaktadır. Bunun yanı sıra, kısa filmler, animasyonlar, şiirler veya görseller de felsefi soruşturma başlatmak için etkili araçlar olarak kullanılabilir. Burada önemli olan, atölyenin nasıl yapılandırıldığı ve soruların nasıl formüle edildiğidir. Atölye tasarımına karar verirken ilk aşamada uyaranın seçilmesi gerekmektedir; bu uyaran, çocukların felsefi düşünmelerini tetikleyecek, içinde felsefi soruya yönlendiren bir çatışma bulundurmalıdır. Ayrıca felsefi temel kavramlar ve alt kavramlar kolaylaştırıcı tarafından önceden belirlenmeli ve netleştirilmelidir. Uyaran, soruşturma yapan toplulukla paylaşılır ve tartışmayı başlatacak ilk soru sorulur. Bu aşamadan sonra, en az dört ya da beş farklı görüş alındıktan sonra, karşıt fikirlerden yeni bir soru türetilir. Yeni sorunun ardından yine en az dört ya da beş farklı görüş alınarak, topluluğun uyaran üzerinden ve bu uyaranla bağlantılı felsefi kavramlar üzerinde derinleşmeleri sağlanır. Ara geçiş soruları kullanılarak karşıt fikirlerin ortaya çıkması teşvik edilir ve tartışma süresince, felsefi kavramlar üzerinde yoğunlaşarak daha derin bir kavrayışa ulaşılması sağlanır. Böylelikle, yalnızca temel felsefi kavramlar değil, aynı zamanda alt kavramlar da tartışma sırasında keşfedilmeye çalışılır.

P4C (Felsefeyle Çocuklar) soruşturmasında kolaylaştırıcının rolü, tartışmanın düzenli ve verimli bir şekilde ilerlemesini sağlamak, katılımcıların düşüncelerini derinleştirmelerine yardımcı olmak ve farklı bakış açılarını keşfetmelerini desteklemektir. Kolaylaştırıcı, tartışmayı başlatan ve sürdüren açık, düşündürücü sorular seçerek, katılımcıları daha derin düşünmeye teşvik eder ve farklı bakış açıları geliştirmelerine yardımcı olur. Aynı zamanda, tüm katılımcıların eşit şekilde katılmasını sağlar ve gerektiğinde daha az konuşanları teşvik eder. Kolaylaştırıcı, felsefi düşünme süreçlerini ve mantıklı argüman kurma biçimlerini örnekleyerek katılımcılara rehberlik eder, böylece onların felsefi düşünme becerilerini modelleyerek geliştirir. Sabit fikirlere takılmamalarını sağlamak için, yanlış anlamaları açıklığa kavuşturur ve katılımcıların daha açık fikirli olmalarını teşvik eder. Ayrıca, temel felsefi kavramları tanıtarak, katılımcıların bu kavramlar üzerinde derinleşmelerini sağlar.

Felsefe atölyelerinin kütüphane hizmetlerine entegre edilmesi, kütüphanenin toplumsal rolünü güçlendirecek önemli bir adımdır. Kütüphaneler, sadece bilgi sağlama işleviyle değil, aynı zamanda toplumsal bir öğrenme ve etkileşim alanı olarak da değer kazanır. Felsefe atölyeleri, çocukların düşündüklerini ifade edebilecekleri, farklı görüşlerin paylaşıldığı, katılımcı bir ortam sunar. Bu tür etkinlikler, kütüphanenin yalnızca bilgi aktarımına dayalı değil, aynı zamanda sosyal ve kültürel gelişime katkı sağlayan bir merkez haline gelmesini sağlar. Kütüphanecilerin P4C eğitimi alması, bu tür etkinlikleri daha etkili bir şekilde tasarlamalarına ve uygulamalarına olanak tanır. Sonuç olarak, felsefe atölyelerinin kütüphanelere entegre edilmesi, çocukların düşünsel ve sosyal gelişimlerini desteklerken, kütüphanenin toplumsal sorumluluğunu da güçlendirecektir.

Okuma Önerisi

1. Lone, J. M. (2020). Filozof Çocuk, (6. bs.). İstanbul: Solo Unitas.

2. Özdemir, Ö. (2021). Felsefe Sınıfı. İstanbul: Nobel Kitap.

3. Yılmaz, N. ve Bilican, Y. M. (2021). Çocuk Edebiyatı ve Felsefe. İstanbul: Dinozor Çocuk.